သဟိတ္ဂ္ၿမိဳ႕မွာ ေဘာ့စနီးယားဆာ့ဘ္ေခါင္းေဆာင္ေဟာင္း ရာဒုိဗန္ကရာဇစ္ကုိ ႐ုံးတင္စစ္ေဆးၾကားနာေနမႈက စစ္ရာဇ၀တ္မႈဆုိင္ရာ တရား႐ုံးတင္ စစ္ေဆးၾကားနာမႈအေပၚ အာ႐ုံစူးစုိက္မႈအသစ္တခု ေပၚထြက္လာေစခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ စစ္ရာဇ၀တ္မႈနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ တိက်တဲ့ ဖြင့္ဆုိခ်က္ေတြက ဘာေတြလဲ။ အဲဒီရာဇ၀တ္မႈေတြကို ဘာဥပေဒေတြနဲ႔ စစ္ေဆးမွာလဲ။ အဲဒီလုိရာဇ၀တ္မႈမ်ဳိး က်ဴးလြန္တယ္လုိ႔ သံသယရွိသူတဦးကို ႐ုံးတင္တရားစြဲဆုိဖုိ႔ ဘယ္သူ႔မွာ အခြင့္အေရးရွိသလဲ။
စစ္ရာဇ၀တ္မႈဆုိတဲ့ အယူအဆ ေပၚလာတာ သိပ္မၾကာေသးပါဘူး။ ဒုတိယကမာၻစစ္မတုိင္မီက စစ္ရဲ႕ ထိတ္လန္႔တုန္လႈပ္ဖြယ္ ေကာင္းတဲ့ ကိစၥေတြဟာ စစ္ပြဲေတြမွာ ေပၚေပါက္ေလ့ရွိတဲ့ သဘာ၀က်တဲ့ ကိစၥေတြပဲလုိ႔ ေယဘုယ်လက္ခံခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒုတိယကမာၻစစ္အတြင္း နာဇီတပ္ဦးက အဓိကအားျဖင့္ ဂ်ဴးေတြျဖစ္ၾကတဲ့ လူသန္းေပါင္းမ်ားစြာတုိ႔ကို သတ္ျဖတ္ခဲ့မႈ၊ ဂ်ပန္က စစ္သု႔ံပန္းေတြနဲ႔ အရပ္သားေတြအေပၚ မေတာ္မတရား ျပဳမူမႈေတြက အဲဒီလုိမ်ဳိးရာဇ၀တ္မႈေတြကို က်ဴးလြန္ခဲ့တယ္လုိ႔ သူတုိ႔ယုံၾကည္တဲ့ လူေတြကုိ ႐ုံးတင္တရားစြဲဆုိေစဖုိ႔ မဟာမိတ္ႏုိင္ငံေခါင္းေဆာင္ေတြကို လႈံ႔ေဆာ္ခဲ့ပါတယ္။
၁၉၄၅ နဲ႔ ၁၉၄၆ မွာ ေပၚေပါက္လာခဲ့တဲ့ ႏုရင္ဘတ္ခုံ႐ုံး စစ္ေဆးၾကားနာမႈေတြက နာဇီေခါင္းေဆာင္ (၁၂) ဦးကို ကြပ္မ်က္စီရင္တဲ့အထိ ဦးတည္သြားေစခဲ့ပါတယ္။ အလားတူ စစ္ေဆးၾကားနာမႈတခု ၁၉၄၈ ခုႏွစ္က တုိက်ဳိမွာ ေပၚထြက္လာခဲ့ ပါတယ္။ မဟာမိတ္ေခါင္းေဆာင္ေတြက ဂ်ပန္ဘုရင္ ဟီ႐ုိဟီတုိကုိ ခ်န္ထားခဲ့ေပမယ့္ ဂ်ပန္စစ္ေခါင္းေဆာင္ (၇) ဦးကိုေတာ့ ႀကိဳးေပးကြပ္မ်က္ခဲ့ၾကပါတယ္။
အဲဒီၾကားနာမႈေတြဟာ ဒီကေန႔ သဟိတ္ဂ္ၿမိဳ႕ ခုံ႐ုံးက ၾကားနာစစ္ေဆးေနတဲ့ အမႈေတြအတြက္ အႏွစ္သာရအားျဖင့္ နမူနာေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ တရားမွ်တမႈမရွိဘူးလုိ႔ ခံစားေနၾကရတဲ့ ႏုိင္ငံအစုိးရေတြက သူတုိ႔နည္း သူတုိ႔ဟန္နဲ႔ ဦးေဆာင္လုပ္ကုိင္ခဲ့ၾကတာေတြ ရွိပါတယ္။
“စစ္ရာဇ၀တ္မႈသေဘာတရားရဲ႕ အခ်က္အခ်ာ အယူအဆဆိုတာ ႏုိင္ငံတခု ဒါမွမဟုတ္ အဲဒီႏုိင္ငံက လက္နက္ကုိင္ တပ္ဖြဲ႔၀င္ေတြရဲ႕ လုပ္ရပ္ေတြအတြက္ လူတေယာက္ကို တာ၀န္ရွိသူအျဖစ္ သေဘာထားႏုိင္တယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆျဖစ္ပါတယ္”
အဲဒီအယူအဆနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အထင္ရွားဆုံး အျဖစ္အပ်က္က ၁၉၆၀ မွာ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့ပါတယ္။ နာဇီေတြရဲ႕ ေသမင္းတမန္ အက်ဥ္းစခန္းေတြ ထူေထာင္မႈနဲ႔ ေဟာ္လုိေကာ့စ္ ငရဲခန္းေတြ ဖန္တီးတဲ့ မူ၀ါဒေတြမွာ ထဲထဲ၀င္၀င္ ပါ၀င္ပတ္သက္ခဲ့တဲ့ နာမည္ႀကီး နာဇီအရာရွိတဦးျဖစ္တဲ့ အေဒါ့အုိက္ခမန္းကုိ အစၥေရး လွ်ိဳ႕၀ွက္ေထာက္လွမ္းေရးေတြက အဲဒီႏွစ္မွာ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့ပါတယ္။ သူ႔ကုိ ေတြ႔ရွိခဲ့ရာ အာဂ်င္တီးနားႏုိင္ငံထဲက ခုိးထုတ္ၿပီး အစၥေရးႏုိင္ငံကုိ ေခၚေဆာင္သြားကာ အဲဒီမွာ ႐ုံးတင္စစ္ေဆးၾကားနာပါတယ္။ ေနာက္ဆုံးမွာ သူကုိ႔ ႀကိဳးေပးစီရင္လုိက္ပါတယ္။
အဲဒီထက္ပုိၿပီး ေနာက္က်တဲ့ ေနာက္ထပ္ဥပမာတခုကေတာ့ ျပင္သစ္ကုိ နာဇီေတြ သိမ္းပိုက္ထားတဲ့ ကာလအတြင္းက ထိပ္တန္း နာဇီေခါင္းေဆာင္တဦးျဖစ္ခဲ့သူ ကေလာ့စ္ဘာဘီကုိ ၁၉၈၇ ခုႏွစ္မွာ ႐ုံးတင္စစ္ေဆးၾကားနာခဲ့မႈျဖစ္ပါတယ္။ သူ႔ကုိ တရား႐ုံးက ေထာင္ဒဏ္တသက္တကြၽန္း ျပစ္ဒဏ္ခ်မွတ္ခဲ့ပါတယ္။
စစ္ရာဇ၀တ္မႈဆုိင္ရာ ဥပေဒစု
ႏုိင္ငံတခု ဒါမွမဟုတ္ အဲဒီႏုိင္ငံက လက္နက္ကုိင္တပ္ပြဲ၀င္ေတြရဲ႕ လုပ္ရပ္ေတြအတြက္ လူပုဂၢဳိလ္ တဦးတေယာက္ကုိ တာ၀န္ရွိသူအျဖစ္ သတ္မွတ္ႏုိင္တယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆဟာ စစ္ရာဇ၀တ္မႈ သေဘာတရားရဲ႕ ပင္မအခ်က္အျခာ အယူအဆပါ။
လူမ်ဳိးတုံးသုတ္သင္မႈ၊ လူသားျဖစ္မႈအေပၚ က်ဴးလြန္တဲ့ ရာဇ၀တ္မႈ၊ စစ္အတြင္း အရပ္သားေတြ ဒါမွမဟုတ္ ရန္သူစစ္သားေတြအေပၚ မေတာ္မတရား ျပဳမူဆက္ဆံမႈ အဲဒါေတြအားလုံးဟာ စစ္ရာဇ၀တ္မႈဆုိတဲ့ စကားရပ္ထဲမွာ အက်ဳံး၀င္ပါတယ္။ အဲဒီရာဇ၀တ္မႈေတြထဲမွာ အဆုိးဆုံးက လူမ်ဳိးတုံးသုတ္သင္မႈပါ။
စစ္ရာဇ၀တ္မႈတခုအျဖစ္ အဓိပၸာယ္သတ္မွတ္ဖြင့္ဆုိတဲ့ ဥပေဒစုေတြကေတာ့ “စစ္မက္ေရးရာ ဥပေဒနဲ႔ ဓေလ့ထုံးတမ္းေတြ” အျဖစ္ ရည္ၫႊန္းေလ့ရွိတဲ့၊ ပုိမုိက်ယ္ျပန္႔ၿပီး ပုိမုိသက္တမ္းရင့္တဲ့ ဥပေဒေတြျဖစ္တဲ့ “ဂ်ီနီဗာ သေဘာတူညီခ်က္မ်ား” နဲ႔ ယူဂုိစလားဗီးယားႏုိင္ငံေဟာင္းအမႈကို ကုိင္တြယ္တဲ့ သဟိတ္ဂ္ၿမိဳ႕က “ႏုိင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ခုံ႐ုံး (ICTY)” အတြက္ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းထားတဲ့ ဥပေဒ၊ နည္းဥပေဒေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။
စတုတၳေျမာက္ ဂ်ီနီဗာသေဘာတူညီခ်က္ရဲ႕ ပုဒ္မ (၁၄၇) က စစ္ရာဇ၀တ္မႈမ်ားကုိ ေဟာသလုိ ဖြင့္ဆုိထားပါတယ္။
“လူတေယာက္အား ဒုကၡႀကီးစြာ ခံစားရေစရန္ တမင္ရည္ရြယ္၍ ျပဳလုပ္ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ လူတေယာက္၏ ခႏၶာကုိယ္ သုိ႔မဟုတ္ က်န္းမာေရးအေပၚ ျပင္းထန္ေသာ ဒဏ္ရာအနာတရ ျဖစ္ေစရန္ တမင္ရည္ရြယ္ျပဳလုပ္ျခင္းတုိ႔အပါအ၀င္ ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရွိ သတ္ျဖတ္ျခင္း၊ ညႇဥ္းပန္းႏွိပ္စက္ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ လူမဆန္စြာ ျပဳမူျခင္း၊ တရားဥပေဒႏွင့္ မညီေသာ ႏွင္ထုတ္မႈ သုိ႔မဟုတ္ လႊဲေျပာင္းေပးအပ္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္မႈေပးရမည့္ သူတဦးအား တရားဥပေဒႏွင့္ မေလ်ာ္ညီစြာ ကန္႔သတ္တားျမစ္ထားျခင္း၊ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္မႈ ေပးထားသူတဦးအား ရန္သူစစ္တပ္ဖြဲ႔မ်ားတြင္ အတင္းအက်ပ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေစျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္မႈေပးရမည့္ သူတဦး၏ တရားသျဖင့္ ရထုိက္ေသာ အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္ ပုံမွန္တရားရင္ဆုိင္မႈကို ျငင္းပယ္ျခင္း” တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
စစ္ေရးလုိအပ္ခ်က္ေၾကာင့္ မဟုတ္ဘဲ ဓားစာခံဖမ္းဆီးျခင္း၊ သူတပါးပုိင္ ပစၥည္းမ်ားကို အလြန္အကြၽံ ဖ်က္ဆီးျခင္းႏွင့္ သိမ္းယူျခင္း၊ ယင္းလုပ္ရပ္မ်ားကုိ တရားဥပေဒႏွင့္ အညီမဟုတ္ဘဲ အေၾကာင္းမဲ့သက္သက္ျပဳလုပ္ျခင္း။
အထက္ပါလုပ္ရပ္မ်ားသည္ အေျခခံအားျဖင့္ စစ္ရာဇ၀တ္မႈေျမာက္ေသာ လုပ္ရပ္မ်ားျဖစ္သည္ဟု ႏုိင္ငံတကာေရွ႕ေနမ်ားက ေျပာဆုိၾကသည္။
၁၉၉၂ မွစ၍ ယူဂုိစလားဗီးယားႏုိင္ငံေဟာင္းတြင္ “စစ္မက္ေရးရာ ဥပေဒသမ်ား သုိ႔မဟုတ္ ဓေလ့ထုံးတမ္းမ်ား” ကုိ ခ်ဳိးေဖာက္ခဲ့သည္ဟု စြပ္စြဲခံထားရသူမ်ားအျဖစ္ သံသယရွိသူမ်ားအား ႐ုံးတင္တရားစြဲဆုိ စစ္ေဆးၾကားနာရန္ မိမိတုိ႔တြင္ အခြင့္အေရးရွိသည္ဟု သဟိတ္ဂ္ၿမိဳ႕ အေျခစုိက္ ႏုိင္ငံတကာတရား႐ုံးက ေျပာဆုိသည္။ ဤသုိ႔ေသာ စစ္ဥပေဒခ်ဳိးေဖာက္မႈမ်ဳိးမ်ားအတြက္ ပုဒ္မ (၃) တြင္ ဥပမာမ်ားေပးထားသည္။
ပုဒ္မ (၃)
- စစ္ေရးလုိအပ္ခ်က္အရ ၿမိဳ႕ရြာမ်ားကို ဖ်က္ဆီးေခ်မႈန္းျခင္း။
- မည္သည့္အေၾကာင္းျပခ်က္ျဖင့္ျဖစ္ေစ အကာအကြယ္မဲ့ေနေသာ ၿမိဳ႕၊ ရြာ၊ အုိးအိမ္အေဆာက္အဦမ်ားအား တုိက္ခုိက္ျခင္း၊ ဗုံးႀကဲျခင္း။
- ဘာသာေရး၊ ပရဟိတ၊ က်န္းမာေရး၊ အႏုပညာႏွင့္ သိပၸံဆုိင္ရာ အေဆာက္အဦမ်ား၊ သမုိင္း၀င္အထိမ္းအမွတ္ အေဆာက္အဦမ်ားႏွင့္ အႏုပညာလက္ရာပစၥည္းမ်ားကို သိမ္းပုိက္ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ တမင္သက္သက္ ဖ်က္ဆီးျခင္း။
- ျပည္သူပုိင္ သုိ႔မဟုတ္ ပုဂၢလိကပုိင္ ပစၥည္းမ်ားကုိ လုယူျခင္း။
စစ္ပြဲအတြင္းျဖစ္ေသာ္လည္း အရပ္သားမ်ားအား ပစ္မွတ္ထား က်ဴးလြန္ၾကေသာ ရာဇ၀တ္မႈမ်ားကုိ လူသားထုအေပၚ က်ဴးလြန္ေသာ ရာဇ၀တ္မႈမ်ားအျဖစ္ ခုံ႐ုံးက အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆုိသတ္မွတ္သည္။ ယင္းႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ဥပမာမ်ားကို ပုဒ္မ (၅) တြင္ ေအာက္ပါအတုိင္း ထပ္မံေဖာ္ျပထားသည္။
- လူသတ္မႈ၊ မ်ဳိးျဖဳတ္မႈ၊ ကြၽန္ျပဳမႈ၊ ႏွင္ထုတ္မႈ၊ အက်ဥ္းခ်မႈ၊ ညႇဥ္းပန္းႏွိပ္စက္မႈ၊ အဓမၼက်င့္မႈ၊ ႏုိင္ငံေရး၊ လူမ်ဳိးေရး၊ ဘာသာေရးအေၾကာင္းအေပၚ မူတည္၍ သတ္ျဖတ္မႈ။
- ႏုိင္ငံသားတစု၊ မ်ဳိးႏြယ္စုတစု၊ လူမ်ဳိးစုတစု သို႔မဟုတ္ ဘာသာ၀င္တစုအား ယင္းတုိ႔ အားလုံးကုိျဖစ္ေစ၊ တစိတ္တပုိင္းကိုျဖစ္ေစ ဖ်က္ဆီးရန္ ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရွိ ျပဳလုပ္ေသာ လုပ္ရပ္မ်ားအား လူမ်ဳိးတုံးသုတ္သင္မႈအျဖစ္ ခုံ႐ုံးက ဖြင့္ဆုိသတ္မွတ္သည္။
သုိ႔ေသာ္ စစ္ရာဇ၀တ္မႈဆုိင္ရာ ဥပေဒမွာ အဆက္မျပတ္ ျဖစ္ေပၚတုိးတက္ေနသည္။ ၂၀၀၁ ေဖေဖာ္၀ါရီတြင္ သဟိတ္ဂ္ၿမိဳ႕ ခုံ႐ုံးက အမ်ဳိးသမီးမ်ားအား အစုလုိက္အၿပဳံလုိက္ စနစ္တက် အဓမၼျပဳက်င့္မႈႏွင့္ စစ္ျဖစ္ေနစဥ္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားအား လိင္ကြၽန္ျပဳျခင္းတုိ႔သည္ စစ္ရာဇ၀တ္မႈေျမာက္သည္ဟု ဆုံးျဖတ္ခဲ့သည္။
ထုိအခ်ိန္မွစ၍ အမ်ဳိးသမီးမ်ားအား အစုလုိက္အၿပဳံလုိက္ အဓမၼျပဳက်င့္ျခင္းႏွင့္ အဓမၼျပဳက်င့္ျခင္းအား စစ္လက္နက္တခုအျဖစ္ အသုံးျပဳျခင္းတုိ႔သည္ စစ္၏ ဓေလ့ထုံးတမ္းမ်ားကုိ ခ်ဳိးေဖာက္မႈတခုအျဖစ္မွ လူမ်ဳိးတုံးသုတ္သင္မႈၿပီးလွ်င္ ဒုတိယအႀကီးျဖစ္ေသာ စစ္ရာဇ၀တ္မႈတခုအျဖစ္သုိ႔ ေရာက္ရွိခဲ့သည္။
စစ္ရာဇ၀တ္မႈတခုကိုရွာေဖြျခင္း
စစ္ရာဇ၀တ္တခုကို ရွာေဖြရန္မွာ အၿမဲတမ္းလြယ္ကူေသာ အလုပ္တခုမဟုတ္ေပ။
စစ္တပ္တခုက မိမိရန္သူဘက္မွ အရပ္သားမ်ားအား အတင္းအက်ပ္ ေနရာေရႊ႕ေျပာင္းေစျခင္းမွာ အၿမဲတမ္းေတာ့ စစ္ရာဇ၀တ္မႈတခုမဟုတ္ေပ။ အရပ္သားမ်ားအား ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္မႈေပးရန္ ေရႊ႕ေျပာင္းခုိင္းျခင္းျဖစ္သည္ဟု ေစာဒကတက္ႏုိင္သည္။ ယင္းလုပ္ရပ္သည္ လူမ်ဳိးစုအလုိက္ သုတ္သင္ရွင္းလင္းမႈတည္းဟူေသာ စစ္ဆင္ေရးႀကီး၏ အစိတ္အပုိင္းတခုျဖစ္ေၾကာင္း သုိ႔တည္းမဟုတ္ အရပ္သားမ်ား အစုလုိက္အၿပဳံလုိက္ အျပစ္ေပးအေရးယူရန္ ရည္ရြယ္ေၾကာင္း သက္ေသျပႏုိင္မွသာ ယင္းလုပ္ရပ္သည္ စစ္ရာဇ၀တ္မႈတခုျဖစ္လာမည္ ျဖစ္သည္။
အလားတူပင္ မိမိအား ဆန္႔က်င္၀ါဒျဖန္႔ခ်ိေနေသာ ရန္သူ၏ ႐ုပ္ျမင္သံၾကားအသံလႊင့္႐ုံတခုအား ေလေၾကာင္းမွ ဗုံးႀကဲတုိက္ခုိက္ျခင္းကုိ စစ္ရာဇ၀တ္မႈတခုဟု အဓိပၸာယ္သတ္မွတ္မည္လား။
ဂ်ီနီဗာကြန္ဗင္းရွင္းအရ ယင္းသည္ စစ္ရာဇ၀တ္မႈတခုမဟုတ္ေပ။ အကယ္၍ ရန္သူက ၎တုိ႔အား စစ္ေရးရည္မွန္းခ်က္အရ အသုံးျပဳေနသည္ဆုိလွ်င္ ရန္သူႏုိင္ငံမွ လမ္း၊ တံတား၊ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အားေပးစက္႐ုံ၊ စက္႐ုံမ်ားအား ပစ္မွတ္ထား တုိက္ခုိက္ျခင္းမွာ စစ္ရာဇ၀တ္မႈမေျမာက္ေပ။ တုိက္ခုိက္မႈမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ ရန္သူအရပ္သားမ်ား ထိခုိက္ပ်က္စီးမႈမ်ားသည္ တုိက္ခုိက္သူက ရရွိေသာ စစ္ေရးအက်ဳိးအျမတ္ႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္လွ်င္ လြန္လြန္ကဲကဲ မမွ်မတျဖစ္ေလာက္သည့္ အတုိင္းအတာအအထိ ေရာက္ရွိခဲ့မွသာလွ်င္ ယခင္တုိက္ခုိက္မႈမ်ားအား စစ္ရာဇ၀တ္မႈမ်ားအျဖစ္ သတ္မွတ္ႏုိင္မည္ျဖစ္သည္။
လူသားထုအေပၚ က်ဴးလြန္သည့္ စစ္ရာဇ၀တ္မႈမ်ားကုိ ကုိင္တြယ္ေျဖရွင္းႏုိင္ေရးအတြက္ တညီတၫြတ္တည္းျဖစ္ေသာ ကမာၻလုံးဆုိင္ရာ တရားဥပေဒစနစ္တခု ေပၚထြက္လာေရးကို ႏုိင္ငံတကာလူ႔အခြင့္အေရး အုပ္စုမ်ားက ေတာင္းဆုိေနၾကသည္မွာ ၾကာၿပီျဖစ္သည္။
ယူဂုိစလားဗီးယားႏုိင္ငံေဟာင္းတြင္ က်ဴးလြန္ခဲ့ေသာ စစ္ရာဇ၀တ္မႈမ်ားကုိ ၾကားနာစစ္ေဆးစီရင္ရန္ ၁၉၉၃ ေမတြင္ နယ္သာလန္ႏုိင္ငံ သဟိတ္ဂ္ၿမိဳ႕၌ တည္ေထာင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့သည္။ “ယူဂုိစလားဗီးယားႏုိင္ငံေဟာင္းဆုိင္ရာ ႏုိင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ခုံ႐ုံးအျပင္ ရ၀မ္ဒါႏုိင္ငံတြင္ ေပၚေပါက္ခဲ့ေသာ လူမ်ဳိးတုံးသန္႔စင္မည့္ ရာဇ၀တ္မႈမ်ားကုိ ၾကားနာစစ္ေဆးရန္ တန္ဇန္နီးယာႏုိင္ငံ အ႐ူရွာၿမိဳ႕တြင္လည္း ႏုိင္ငံတကာခုံ႐ုံးတခုကို ၁၉၉၄ ခုႏွစ္တြင္ တည္ေထာင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့သည္။ ထုိ႔ျပင္ အိမ္နီးခ်င္း ဆီရာလီယြန္ႏုိင္ငံ ျပည္တြင္းစစ္အတြင္း က်ဴးလြန္ခဲ့ေသာ စစ္ရာဇ၀တ္မႈမ်ားအတြက္ လုိက္ေဘးရီးယား သမၼတေဟာင္း ခ်ာစ္ေတလာကုိလည္း ခုံ႐ုံးတခုဖြဲ႔ စစ္ေဆးေနသည္။
ဤျဖစ္ရပ္မ်ားက စစ္ရာဇ၀တ္မႈ က်ဴးလြန္ခဲ့သည္ဟု စြပ္စြဲခံထားရသူမ်ားအား တရားဥပေဒေရွ႕ေမွာက္ အေရာက္ပုိ႔ရန္ ႀကိဳးပမ္းရာတြင္ ထူးျခားအေရးပါေသာ ေနာက္ထပ္ေျခလွမ္းျဖစ္ေသာ္လည္း ထုိကိစၥမ်ားသည္ ႏုရင္ဘတ္ႏွင့္ တုိက်ဳိစစ္ခုံ႐ုံး စစ္ေဆးၾကားနာမႈမ်ားကဲ့သုိ႔ပင္ စစ္ပြဲဟုေခၚဆုိႏုိင္ေသာ ပဋိပကၡအတြင္း က်ဴးလြန္ခဲ့ေသာ စစ္ရာဇ၀တ္မႈမ်ားအား ကုိင္တြယ္ေျဖရွင္းရန္ ႀကိဳးပမ္းေသာ ျဖစ္ရပ္မ်ားသာျဖစ္သည္။
လူသားထုအေပၚ က်ဴးလြန္ေသာ ရာဇ၀တ္မႈမ်ားအတြက္ လူပုဂၢဳိလ္မ်ားအား ႐ုံးတင္တရားစြဲဆုိမည့္ အၿမဲတမ္းခုံ႐ုံးတခုအျဖစ္ ၂၀၀၂ တြင္ ထူေထာင္ခဲ့ေသာ ႏုိင္ငံတကာရာဇ၀တ္ခုံ႐ုံး (ICC) သုိ႔ ၂၀၀၈ ဇူလိုင္လတြင္ ဆူရီနမ္ႏုိင္ငံက (၁၀၇) ႏုိင္ငံေျမာက္ ႏုိင္ငံအျဖစ္ ၀င္ေရာက္ပူးေပါင္းပါ၀င္လာခဲ့သည္။
အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုက ထုိတရား႐ုံးသည္ ႏုိင္ငံေရးသေဘာပါေသာ ႐ုံးတင္တရားစြဲမႈမ်ား ျပဳလုပ္လာႏုိင္သည္ဟု အေၾကာင္းျပၿပီး ခုံ႐ုံးႏွင့္ ပါ၀င္ပတ္သက္ရန္ ျငင္းဆုိခဲ့သည္။ ႐ုရွား၊ တ႐ုတ္ႏွင့္ အိႏၵိယတုိ႔ကလည္း အလားတူျငင္းဆုိခဲ့ၾကသည္။ ယူဂုိစလားဗီးယားသမၼတေဟာင္း မီလုိဘုိဒန္မီလုိစီးဗစ္ ကဲ့သုိ႔ေသာ တရားခံမ်ား ေစာဒကတက္ခဲ့ၾကသကဲ့သုိ႔ ထုိသုိ႔ေသာ တရား႐ုံးမ်ိဳးမ်ားသည္ ႏုိင္ငံေရးႏွင့္ ပတ္သက္ဆက္ႏႊယ္ေနသေလာဆုိသည့္ ေမးခြန္းမွာ အားလုံးေသာ တရားဥပေဒဆုိင္ရာ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားတ၀ုိက္တြင္ ရစ္၀ဲေနေသာ ေမးခြန္းျဖစ္သည္။
ထုိတရား႐ုံးမ်ား လုပ္ငန္းမစတင္ခင္ ၎တုိ႔ကုိ ထူေထာင္ရန္ႏွင့္ ၎တုိ႔အား ရန္ပုံေငြေထာက္ပံ့ရန္မွာ ႏုိင္ငံတကာ၏ ႏုိင္ငံေရးဆႏၵျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ထုိ႐ႈေထာင့္တခုတည္းမွ ၾကည့္လွ်င္ ထုိတရား႐ုံးမ်ားမွာ ႏိုင္ငံေရးသေဘာပါသည္ဟု ေျပာႏုိင္သည္။
မည္သည့္ႏုိင္ငံက က်ဴးလြန္သည္ျဖစ္ေစ စစ္ရာဇ၀တ္မႈအားလုံးတုိ႔အား တခုတည္းေသာ ႏုိင္ငံတကာခုံ႐ုံး၏ တရားဥပေဒေရွ႕ေမွာက္သုိ႔ အေရာက္ပုိ႔ႏုိင္မွသာလွ်င္ တရားစီရင္ေရးသည္ စစ္မွန္ေသာ တရား၀င္မႈရွိလိမ့္မည္ဟု ႏုိင္ငံတကာတရား႐ုံးမ်ားအား ေ၀ဖန္ေနသူမ်ားက ေျပာဆုိေနၾကသည္။ ။
မွတ္ခ်က္။ ။အထက္ေဖာ္ျပပါေဆာင္းပါးသည္ ၂၀၀၉ ခုနွစ္ ေအာက္တိုဘာလ (၂၁) ရက္တြင္ ဘီဘီစီ သတင္း၀က္ဘ္ဆိုဒ္၌ ေဖာ္ျပထားသည့္ What is a war crime? ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ Tarik Kafala ေရးသားေသာ ေဆာင္းပါးကို ဘာသာျပန္ဆိုထားျခင္းျဖစ္သည္။
ဖိုးေဇာ္
ရင္းျမစ္။ ။ေခတ္ျပိဳင္
